Atilla Dorsay: Şuurlu bir ırksal yaklaşım yeni bir sinemayla doğdu

Türkiye medyası ve sinemasının en kıdemli yazarlarından Atilla Dorsay’ın, on yıllara uzanan tanıklıklarını bir ortaya getirdiği kitap “Irkçılığı Gördüm Tanıyorum” adıyla Varlık Yayınları ortasından çıktı. Dorsay Cumhuriyet’ten Emrah Kolukısa’nın yaptığı söyleşide, “Şuurlu bir ırksal yaklaşım yeni bir sinemayla doğdu. Elbette kendisi de Kürt olan Yılmaz Güney filmleri… Seyyit Handan Umut’a tüm o başyapıtlar. Ki örneğin Sürü için sanatçı şöyle demişti: ‘Sürü, aslında Kürt halkının tarihidir; lakin bu sineması Kürtçe çekmem dahi mümkün değildi. Şayet oyuncularımı Kürtçe konuştursaydım, emin olun artık hepsi mahpusu boylamış olurdu’. Lakin sonrasında da örnek alınacak sinemalar oldu elbette…” dedi.

Dorsay, 1988 – 2021 yılları ortasında çeşitli gazete ve internet sitelerinde yayınlanan köşe yazılarından derlediği kitabında, tarihten günümüze insanlığın en büyük yaralarından birine odaklanıyor ve tanıklıklarını paylaşıyor. Dorsay sayıları 50’yi aşan kitaplarının en yenisi olan Irkçılığı Gördüm Tanıyorum’da ırkçılık temalı yazılarını derliyor.

Emrah Kolukısa’nın sorularına Dorsay’ın cevapları şöyle:

– Sizin bu hususlarda ne kadar hassas olduğunuzu elbette biliyoruz; ancak tekrar de yeni kitabınızı büsbütün bu bahse ayırmanız biraz sürpriz oldu natürel. Neden gerek duydunuz buna?

Gerek duymanın ötesinde, ırkçılığın tüm dünyada yatışmak yerine giderek gemi azıya alması; kendilerini en büyük, en gelişmiş, en çağdaş sanan ve sayan toplumlarda bile, bir büyük insanlık günahı olarak (en azından ben bunun bu türlü olduğunu düşünüyorum) gitgide çığ üzere büyümesi…

Bırakınız ABD üzere bir dev ülkede başlangıcından beri yaşanmış Kızılderili kıyımını, siyahi düşmanlığını, bir periyottaki Yahudi aykırılığını, komşu Latin ırklara nefretini az mı gözlemledik?, Hâlâ da gözlemliyoruz.

Hele ikinci savaştaki o iğrenç Nazi kıyımı ve 6 milyon insanın toplama kamplarında öldürülmesi bile güya insanlığa bu mevzuda gereken uyarıyı yapmış gözükmüyor. Ve kimi ‘çağdaş’ toplumlar, o periyotta buna karşı savaşmış olsalar bile, günümüzde bu suça katılıyorlar.

Bilhassa çağdaş Avrupa’da Fransa’dan Macaristan’a, Avusturya’dan Çekya’ya kimi ülkelerin yeni idareleri bu günaha dört elle sarılıyorlar.

Günümüzün tahminen en dehşetli olayı olan göçmen akımı denen şey, tarihin akışı içinde önlenemiyor ve buna karşı çabucak her ülke vahşice davranıyor.

Üzerinde daima düşündüğüm ve etkilendiğim bu hususlarda daima yazmışım fırsat buldukça… Ben bile bu yazıların çokluğunu ve ehemmiyetini unutmuştum. Lakin anılarımı yazdığım şu günlerde fark edince, bunları başka bir kitapta toplamayı seçtim. Ve sanırım yeterli yaptım. Umarım bu kitapçığın bu bahiste küçük bir misyonu olur.

Bu ortada yeri gelmişken kitabımın önsözünü kaleme alan, bana bu onuru bahşeden Oya Baydar‘ı da anmak isterim. T24’ten komşum, ele aldığım mevzuları ve temaları en güzel savunan muharrirlerin başında gelir. Ondan çok esinlendim, ona çok şey borçluyum. Sağolsun, varolsun. Ve o hoş yazıları daima sürdürsün…

– Irkçılık, ayrımcılık, ötekileştirme… Bunlar ne yazık ki her periyotta yaşadığımız sorunlar. Sizce gün geçtikçe kötüleşiyor muyuz, yoksa düzgüne mi gidiyoruz?

Ben bu hususta daima çok hassas oldum. Nedenleri kitapta anlatılıyor. Hele günümüz Türkiye’sinde ülkemizin duçar olduğu yabancı akımı, gelip kaba milliyetçilikle, yani aslında hoş ve gerekli bir his olan milliyetçiliğin en çok, en yırtıcı haliyle çarpışınca… Biz de bu acılı görünümlere şahit olmaya başladık.

Halbuki Osmanlı’da çok milletli bir toplumu muvaffakiyetle yürütmüş, sonraları ise Orta Doğu’da önder olmuş bir ülkede, bu problemler daha akılcı biçimde muhakkak ölçüde çözümlenebilirdi.

Bu kadar ırkı bir ortada yaşatmayı başarmış bir ülke, bugün olduğu üzere Kürtler’den, Alevi’lerden, Arap’lardan, Doğu halklarından olduğu üzere diyelim Yunan’dan da birebir derecede nefret eden bir ülke haline gelmeyebilirdi.

Birçok olayda kimi çok milliyetçi görüşler ve onları destekleyen siyasal partilerin büyük dahli var, sorumluluğu var. Bunları böylesine acı biçimde yaşamayabilirdik.

Bundan sonra bu mevzularda daha uyguna gitmek? Elbette mümkün. Ancak önemli zihniyet değişimlerine ve bunları getirecek iktidar değişikliklerine muhtaçlığımız var.

– Sinemamızın bu mevzuları hakkıyla ele aldığını düşünüyor musunuz?

Yeşilçam’da böylesine bir uğraş yoktu. Lakin şu vardı: O ırklar en tanınan sinemalarımızda bile (hatta bilhassa onlarda) temsil edilirdi. En çok da Ermeniler: o Nubar Terziyan‘lar, Adile Naşit‘ler, Kenan Pars‘lar, Toto Karaca‘lar, Danyal Topatan‘lar… Direktör Aram Gülyüz’den kamera ustası Mike Rafaelyan‘a çeşitli ustalar….

Lakin asıl şuurlu bir ırksal yaklaşım yeni bir sinemayla doğdu. Elbette kendisi de Kürt olan Yılmaz Güney filmleri… “Seyyit Han”dan “Umut”a tüm o başyapıtlar. Ki örneğin “Sürü” için sanatçı şöyle demişti: “Sürü, aslında Kürt halkının tarihidir; fakat bu sineması Kürtçe çekmem dahi mümkün değildi. Şayet oyuncularımı Kürtçe konuştursaydım, emin olun artık hepsi mahpusu boylamış olurdu”.

Lakin sonrasında da örnek alınacak sinemalar oldu elbette… Benim (sanırım şuur altındaki tıpkı düşünceyle) 100 Yılın 100 Sineması kitabıma aldığım kimi sinemalar: Erden Kıral‘ın “Hakkari’de Bir Mevsim”inden Yeşim Ustaoğlu‘nun “Güneşe Yolculuk”una; Tomris Giritlioğlu‘nun “Salkım Hanımın Taneleri”nden (ki bu yeni kitabımda da bol bol anılıyor) Çağan Irmak‘ın “Dedemin İnsanları”na…

Ayrıyeten öbür sinemalar de var. Değişik mahallî kültür yahut inançlara değinen… Bu çok güzel bir şey elbette…