Haklarında hudut dışı kararı verilen İranlı mülteciler geri gönderme merkezindeki şartları anlattı: “Şiddet olağan bir şey”

İstanbul Kontratı aksiyonuna katıldıkları için ‘kamu nizamını bozma’ gerekçesiyle haklarında Denizli Valiliği’nce hudut dışı kararı verilen üç İranlı mülteci, Türkiye’de kalabilmek için Anayasa Mahkemesi’ne başvuracak.

20 Mart 2021’de Denizli Çınar Meydanı’nda düzenlenen İstanbul Kontratı hareketine katılan Esmaeil Fattahi, Leili Faraji ve Zeinab Sahafi, 5 Nisan’da gözaltına alındı. Mohammad Pourakbari Kermani isimli dördüncü bir kişi ise şova katılmamasına karşın bu kümeye dahil edildi.

Bir ay boyunca Aydın Geri Gönderme Merkezi’nde bekletilen ve akabinde Denizli Yönetim Mahkemesi tarafından hudut dışı itirazları reddedilen mülteciler, haklarının ihlal edildiğini söylüyor; geri gönderme merkezinde yaşadıklarını anlatıyor.

“Hakaret ve şiddet olağan bir şey”

BBC Türkçe‘ye konuşan Esmaeil ve Leili, Aydın Merkezi’nde kaldıkları müddet boyunca ruhsal ve fizikî şiddete maruz kaldıklarını ve vazifeliler tarafından ülkelerine istekli geri dönüş dokümanı imzalamaya zorlandıklarını anlattı.

2015’ten beri Türkiye’de yaşayan ve kaideli mülteci başvurusunu kazanarak memleketler arası müdafaa altına alınan Esmaeil, Aydın Geri Gönderme Merkezi’nde “hakaret ve şiddetin olağan bir şey” olduğunu ve kaldığı müddet boyunca can güvenliliğinden tasa ettiğini söyledi:

“Öyle ağır ruhsal baskı var ki… Bana daima Türkiye’ye ihanet ettiğimi, maddelere muhalif davrandığımı ve İran’a geri gönderileceğimi söylediler. Ben İran’da baskı ve şiddet gördüm. Merkez’de kaldığımda daima İran’a geri gönderilirsem başıma neler gelebileceğini düşündüm.”

Esmaeil, geri gönderme merkezinde kalanlara baskı altında istekli geri gönderme evrakı imzalatıldığını, bu belgeyi imzalayanların ise ülkeden ayrılmak zorunda olduğunu belirtti.

Birlikte Yaşamak İstiyoruz İnisiyatifi ve İnsan Hakları Derneği İstanbul Şubesi’nin 2019 yılında ortak hazırladığı ‘Sınır Dışı Uygulamaları ve Mültecilere Yönelik Hak İhlalleri Raporu’nda, hudut dışı edilen çok sayıda kişinin zorla istekli geri dönüş evrakı imzalamak zorunda bırakıldığı ve kolluk kuvvetleri tarafından makus muameleye maruz bırakıldığı belirtiliyor.

Raporda Kilis Öncüpınar Süreksiz Barınma Merkezi’nde görevlilerin istekli geri dönüş dokümanı imzalatmak için şiddet kullandıkları, “ya bu belgeyi imzalarsın ya da 6 ay burada kalırsın” formunda tehditlerde bulunduğu söz ediliyor.

Raporda görüşüne başvurulan Valilik ve Vilayet Göç Yönetimi ise tüm bu hak ihlallerini inkar ederek hiç kimsenin zorla hudut dışı edilmediğini söylüyor.

“Katilmişim üzere davrandılar”

Leili, geri gönderme merkezine vardığında hasta olmasına karşın uzun mühlet hastaneye götürülmediğini ve ilaçlarının verilmediğini paylaştı.

Hastaneye en sonunda götürüldüğünde ise kendisine tokat atıldığını söyleyen Leili, elleri ve ayaklarının bağlandığını, daha süratli yürümesi için ittirildiğini ve yere düştüğünü anlattı:

“Bana katilmişim üzere davrandılar. Ellerimi yüzüme kapattım ki yüzüme değil ellerime vursunlar.”

Aydın Geri Gönderme Merkezi’nde güvenlik vazifelilerinin devamlı kaldıkları hücrelere gelip kendisini ve başkalarını copla tehdit ettiğini de paylaşan Leili, orada kaldığı devir boyunca birçok sefer panik atak geçirdiğini söyledi.

Mülteciler, geri gönderme merkezinde geçirdikleri bir aylık mühletten sonra kamuoyu dayanağıyla özgür bırakıldı, lakin Denizli’den de ayrılmak zorunda kadı.

Esmaeil, “Bizi farklı kentlere sürgün ettiler. Beni Afyonkarahisar’a, Leili’yi Sivas’a, Zeinab’ı Samsun’a gönderdiler” diye anlattı ve devam etti:

“Çalışma müsaademiz yok, çalışamıyoruz. Çalışırsak kaçak emekçi olarak polis bizi gözaltına alıp İran’a geri gönderebilir.”

“Adeta bir hapishane mantığı”

Leili, “IŞİD sempatizanları başörtümüz olmadığı için bize hakaret ediyordu” dedi.

Esmaeil ise Ramazan’da sahur saatlerinde güvenlik vazifelilerinin odaların kapılarını tekmeleyerek insanları zorla uyandırdığını, hücrelerde havalandırma olmadığını ve dışarıyla kontaklarının büsbütün kesildiğini ekledi.

BBC Türkçe’ye konuşan CHP Aydın Milletvekili Süleyman Bülbül, Aydın Geri Gönderme Merkezi de dahil olmak üzere ülkedeki birçok merkezde şiddet, darp, taciz, telefon ve avukat görüşü dışında dışarı çıkarılmama üzere hak ihlalleri yaşandığını belirtti.

Bülbül, “Geri gönderme merkezleri, adeta bir hapishane mantığı ile çalışıyor. Hukuka karşıt bir biçimde uzun müddetlerde hürriyet bağlayıcı yerler haline geldi. Ne yazık ki bu durum Aydın Geri Gönderme Merkezi için de geçerli” dedi ve devam etti:

“Hak ihlallerinin önlenmesi için bu merkezlerin kontrole açılması gerekir. Elbette bir kontrol vardır. Fakat bu kontrollerin yanlışsız ve kanunlara uygun yapıldığını düşünmüyorum. O nedenle acilen daha şeffaf ve hesap verebilir yerlere dönüştürülmeli.”

Aydın Valiliği Vilayet Göç Yönetimi Müdürlüğü ve İçişleri Üst Kurumu bu sözler ve geri gönderme merkezindeki şartlarla ilgili sorularımıza, haberin yayımlanma tarihine kadar karşılık vermedi.

Standartlaşmış bir uygulama yok

Mülteci hakları üzerinde çalışmalar yürüten Milletlerarası Af Örgütü’nün Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Damla Uğantaş, BBC Türkçe‘ye, güvenlik vazifelileri, göç yönetimi ve geri gönderme merkezi vazifelilerinin mültecilerin milletlerarası sığınmaya erişimlerinde kilit kıymette olduklarını belirtti.

Fakat Uğantaş, bu kurumlarda standartlaşmış bir uygulamanın olmamasının çok büyük bir sorun olduğunu tabir etti.

Uğantaş, “Geri gönderme merkezlerine alınan mülteciler birçok vakit kime ulaşacaklarını ve nasıl bir yol izleneceğini bilmiyor. Mültecilerin bilgilendirilmeleri konusunda sıklıkla eksiklikler ve sıkıntılar yaşandığını biliyoruz. Geri gönderme merkezlerinde tutulan şahısların bir hak ihlaline uğramaları halinde uygulanacak kollayıcı önlemler ve etkin soruşturma konusunda da yetersizlik kelam konusu.”

“Siyasi bir karar”

Aylardır Denizli dışında yaşamak zorunda kalan, çalışamayan ve her an hudut dışı edilecekleri dehşetiyle hayatlarını sürdüren mültecilerin tek devası Anayasa Mahkemesi’ne ferdî müracaatta bulunmak.

Hudut dışı kararının “hukuka aykırı” olduğunu söyleyen mültecilerin avukatı Buse Bergamalı, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda toplantı ve şova katılma hakkı herkese tanınmış bir hak ve yabancılar için getirilmiş rastgele bir kısıtlama mevcut değil. Maalesef İdari Mahkeme siyasi bir karar verdi ancak bundan sonra ferdî müracaatta adaletin sağlanacağına inanıyorum” sözünü kullandı.

“En ucuz işgücü”

Türkiye’de mültecilerin hak ihlalleri konusunda farkındalık yaratmaya çalışan Esmaeil, bilhassa iş güvenliklerinin olmadığına dikkat çekti, müsaadesiz çalıştırıldıkları durumda ise hudut dışı edilebildiklerini söyledi:

“Mülteciler en ucuz işgücü olarak makus koşullara maruz kalıyor. İş güvenliğimiz yok. Çocuk personeller ve cinsel istismar gören bayanlar var. Biz daha inançlı ve demokratik bir ülkede yaşamak istiyoruz.”

Memleketler arası Af Örgütü’ne nazaran Türkiye’de yaklaşık 4 milyon mülteci bulunuyor. Lakin Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Üst Kurumu’nın bilgilerine nazaran 2020 yılında sadece 123 bin 574 yabancı asıllı kişinin çalışma müsaadesi vardı. Bunların yarısı ise mülteci değildi.

Uğantaş, “Suriyeli mültecilerin büyük bir kısmı kayıt altına alınmış olsa da İran, Afganistan üzere ülkelerden gelen mültecilerin büyük kısmı kayıtsız durumda. Kayıtsız bireyler sıhhat ve eğitim üzere en temel haklara dahi erişemiyor. Münasebetiyle çalışırlarken de kayıt dışı çalışmak zorunda bırakılıyorlar” dedi ve devam etti:

“Türkiye’de çalışma müsaadesi lakin patron tarafından başvurularak alınabiliyor. Münasebetiyle binlerce mülteci patronun inisiyatifine terk ediliyor. Birden fazla durumda patronlar maliyeti düşürmek için bireylerin çalışma müsaadesine başvurmuyor. Yargı düzeneklerine ise neredeyse hiç ulaşamıyorlar.”

• Hollanda’dan sığınma talep eden Türk vatandaşlarının sayısı süratle artmaya devam ediyor
• Manş Denizi’nde trajedi: 32 göçmenin tehlikeli sulardaki son saatleri
• Edirne’de 19 göçmenin hudut bölgesindeki vefatıyla ilgili neler biliniyor?